Ο καρκίνος μαστού αποτελεί το συχνότερο κακόηθες νεόπλασμα των γυναικών
Σχεδόν 1 στις 9 γυναίκες θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της. Το μεγαλύτερο μέρος των νεοπλασιών του μαστού είναι αδενοκαρκινώματα που προέρχονται από το επιθήλιο των πόρων (80%) ή των λοβίων (9-10%) του οργάνου.
Από τη στιγμή που θα γίνει η ιστολογική διάγνωση είναι απαραίτητο να γίνει σταδιοποίηση, ώστε η ασθενής να υποβληθεί στην κατάλληλη θεραπεία. Η θεραπεία σήμερα είναι πολυδιάστατη και οι κλασσικές θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν τη χειρουργική επέμβαση, την ακτινοθεραπεία, τη χημειοθεραπεία καθώς και την ορμονοθεραπεία.
Σταδιακά οι επεμβάσεις έγιναν λιγότερο ριζικές για να φτάσουμε τα τελευταία χρόνια σε ελάχιστα ακρωτηριαστικές επεμβάσεις, όπως η τμηματεκτομή και η ογκεκτομή. Δεδομένου όμως οτι οι επεμβάσεις αυτές συνοδεύονται από μεγάλο ποσοστό τοπικής υποτροπής, που μπορεί να φτάνει και το 35-40%, είναι απαραίτητoς ο συνδυασμός τους με ακτινοθεραπεία. Οι κυριότερες κλινικές μελέτες που συγκρίνουν τη μαστεκτομή με την συντηρητική αντιμετώπιση είναι του Veronezi και του Fisher. Και οι δύο απέδειξαν την σπουδαιότητα της συμπληρωματικής ακτινοθεραπείας μειώνοντας το ποσοστό της τοπικής υποτροπής σε 2-7% Ετσι λοιπόν, τα τελευταία χρόνια στα αρχικά στάδια Ι και ΙΙ η τμηματεκτομή και η ογκεκτομή ακολουθούμενη από ακτινοθεραπεία έγινε η κλασσική θεραπεία επιλογής.
Στο τοπικά προχωρημένο στάδιο, χωρίς όμως εμφανείς απομεμακρυσμένες μεταστάσεις, η σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει πρώτα χημειοθεραπεία (neo-adjuvant) ακολουθούμενη από χειρουργική επέμβαση - αν είναι εφικτό - και ακτινοθεραπεία, ή μόνο ακτινοθεραπεία.
Ενώ όμως η ακτινοθεραπεία είναι αναπόσπαστο μέρος της αντιμετώπισης όταν πρόκειται για ογκεκτομή ή τμηματεκτομή, στις περιπτώσεις μαστεκτομής γίνεται μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις και πιο συγκεκριμένα σε όγκο > από 5 cm, αν τα χειρουργικά όρια δεν είναι ελεύθερα, αν υπάρχει διήθηση του θωρακικού μυός και αν υπάρχουν περισσότεροι από 4 διηθημένοι μασχαλιαίοι λεμφαδένες. Όλες οι συνθήκες που αναφέρθηκαν αποτελούν παράγοντες υψηλού κινδύνου για τοπική υποτροπή.
Στις περιπτώσεις μεταστάσεων η  ακτινοθεραπεία χρησιμοπιείται σαν παρηγορική θεραπεία, σε μεταστάσεις στα οστά, σε συμπίεση του νωτιαίου σωλήνα  και στις περιπτώσεις εγκεφαλικών μεταστάσεων. Αν εμφανιστεί τοπική υποτροπή σε μαστό που είχε υποβληθεί σε συντηρητική επέμβαση και ακτινοθεραπεία, θεραπεία εκλογής είναι η μαστεκτομή. Σε περιπτώσεις τοπικών υποτροπών μετά την μαστεκτομή, αν η περιοχή δεν έχει ακτινοβοληθεί στο παρελθόν, η ακτινοθεραπεία κατέχει ένα σημαντικό ρόλο, ενώ σε υποτροπές εντός του ακτινοθεραπευτικού πεδίου οι δυνατότητές της είναι ιδιαίτερα περιορισμένες.
Οι επιπλοκές της ακτινοθεραπείας εξαρτώνται από την τεχνική της ακτινοθεραπείας, την Ημερήσια Δόση Όγκου και την Συνολική Δόση Όγκου και τον συνδυασμό ή όχι με χημειοθεραπεία.
Οι πιο συχνές επιπλοκές είναι το ερύθημα του μαστού, το οίδημα του μαστού, το οίδημα του βραχίονα, κυρίως στις περιπτώσεις ακτινοβόλησης της μασχάλης μετά από λεμφαδενικό καθαρισμό, ενώ σπανιότερες είναι οι πνευμονίτις, η ασυμπτωματική ίνωση στην κορυφή του πνεύμονα και η καρδιακή τοξικότητα. Οι περισσότερες από τις επιπλοκές είναι δυνατόν να αποφευχθούν ή να ελαχιστοποιηθούν με καλά σχεδιασμένη ακτινοθεραπευτική τεχνική και προσεκτική εφαρμογή της.
Η ποσότητα της ακτινοβολίας που χρησιμοποιείται μετριέται σε Gy, και ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου που αντιμετωπίζεται. Για τις θεραπευτικές περιπτώσεις, η τυπική δόση για ένα στερεό επιθηλιακό όγκο κυμαίνεται από 60 έως 80 Gy, ενώ στο λέμφωμα 20 έως 40 Gy.
Οι προληπτικές δόσεις, σε εξωτερική ακτινοθεραπεία,  είναι, συνήθως γύρω στα 45 - 60 Gy σε 1,8 - 2 Gy κλάσματα (για μαστό, καρκίνο κεφαλής και τραχήλου). Πολλοί άλλοι παράγοντες λαμβάνονται υπόψη κατά την ακτινοβολία κατά την επιλογή μιας δόσης, συμπεριλαμβανομένων του εάν ο ασθενής λαμβάνει  χημειοθεραπεία, και αν η ακτινοθεραπεία χορηγείται πριν ή μετά τη χειρουργική επέμβαση, καθώς και τον βαθμό της επιτυχίας της επέμβασης.
Οι παράμετροι μιας καθορισμένης δόσης προσδιορίζεται κατά τον σχεδιασμό της θεραπείας. Ο σχεδιασμός της θεραπείας, συνήθως, εκτελείται σε υπολογιστές που χρησιμοποιούν ειδικό λογισμικό σχεδιασμού εξειδικευμένης θεραπείας. Ανάλογα με τη μέθοδο παροχής ακτινοβολίας, διάφορες γωνίες ή πηγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υπολογιστεί η συνολική αναγκαία δόση. Ο αρμόδιος για το σχεδιασμό θα προσπαθήσει να σχεδιάσει ένα πρόγραμμα που προσφέρει μια ομοιόμορφη δόση ακτινοβολίας στον όγκο και να ελαχιστοποιήσει τη δόση στους γύρω υγιείς ιστούς.
Συμπερασματικά, στον καρκίνο του μαστού οι θεραπευτικές επιλογές και οι συνδυασμοί τους θα πρέπει να καθορίζονται αμέσως μετά την διάγνωση με τη συνεργασία του χειρουργού, του παθολόγου ογκολόγου και του ακτινοθεραπευτή ογκολόγου στα πλαίσια του ογκολογικού συμβουλίου.
Μέτρα που πρέπει να λάβουν οι γυναίκες κατά την ακτινοθεραπεία
-Οι καρκινοπαθείς που υποβάλλονται πρέπει να πίνουν ένα ποτηράκι κρασί πριν από τη θεραπεία τους, καθώς μια μελέτη σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού έδειξε ότι η κατανάλωση κόκκινου κρασιού μπορεί να βοηθάει στον περιορισμό των τοξικών επιδράσεων της ακτινοβολίας. Οι πολυφαινόλες και οι τανίνες που περιέχονται στο κρασί ενδέχεται να προστατεύουν από τις επιβλαβείς επιδράσεις της ακτινοβολίας.
-Επίσης, οι γυναίκες που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία για καρκίνο του μαστού δεν πρέπει να καπνίζουν, διότι το κάπνισμα αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο που διατρέχουν να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονος αργότερα στη ζωή τους, όπως αναφέρει η «Επιθεώρηση Κλινικής Ογκολογίας» (JCΟ). Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο να παρουσιάσουν οι ασθενείς καρκίνο του πνεύμονος 10 ή περισσότερα χρόνια έπειτα από την ακτινοθεραπεία. Οι καπνίστριες έχουν 6πλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονος σε σύγκριση με τις μη καπνίστριες εάν δεν έχουν κάνει ακτινοθεραπεία και 19πλάσιες εάν έχουν κάνει ακτινοθεραπεία- με τον κίνδυνο να είναι σχεδόν 38πλάσιος για τον πνεύμονα που βρίσκεται κάτω από τον μαστό ο οποίος είχε ακτινοβοληθεί. Άρα οι καπνίστριες με καρκίνο του μαστού οι οποίες κάνουν ακτινοθεραπεία, πρέπει να ελέγχονται συχνά για καρκίνο του πνεύμονος- και ασφαλώς να κόψουν το κάπνισμα.
Μια επαναστατική μέθοδος στην ακτινοθεραπεία κάνει στοχευμένη θεραπεία του καρκίνου
Η ακτινοθεραπεία που χρησιμοποιείται, συνήθως, καταστρέφει δυστυχώς και τους υγιείς ιστούς του ασθενούς, μαζί με την εξάλειψη του όγκου που πρόκειται να καταστρέψει, κι έτσι κάνει κάνει την θεραπεία ιδιαίτερα επώδυνη, ενώ συχνά προκαλεί και άσχημες παρενέργειες.
Μια νέα εξέλιξη, όμως, που ήρθε στην ακτινοθεραπεία επιτρέπει μια πολύ πιο ακριβή και ασφαλή θεραπεία των καρκινικών όγκων χρησιμοποιώντας εικόνες σε πραγματικό χρόνο για την καθοδήγηση της δέσμης της ακτινοβολίας.
Η ακτινοθεραπεία που  καθοδηγείται με εικόνες με ένα Μαγνητικό Τομογράφο (MRI) είναι πολύ λιγότερο επιβλαβής για τους ασθενείς, διότι μειώνει την καταστροφή των παρακείμενων υγιών ιστών από την ακτινοβολία, ενώ  δίνει τη δυνατότητα στους ακτινοθεραπευτές να τροποποιούν άμεσα τη δόση της θεραπευτικής ακτινοβολίας μόλις ο όγκος αλλάζει μέγεθος.
Η ταυτόχρονη θεραπεία με ακτινοβολία και η διαγνωστική απεικόνιση των όγκων με MRI είναι επανάσταση.Θωρακίζοντας κατάλληλα την δέσμη της ακτινοβολίας από το μαγνητικό πεδίο του τομογράφου MRI και επανασχεδιάζοντας το θάλαμο όπου γίνεται η ακτινοβολία, παράγονται υψηλής ποιότητας απεικονίσεις μαγνητικής τομογραφίας, σε πραγματικό χρόνο. Έτσι, η μέθοδος αυτή επιτρέπει στους ακτινοθεραπευτές  να χρησιμοποιούν την δέσμη της ακτινοβολίας με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια.
Τι είναι η ακτινοθεραπεία;
Είναι η θεραπεία του καρκίνου με ακτίνες.
Υπάρχουν δύο είδη ακτινών:
•      Η Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και
•      Η Σωματιδιακή ακτινοβολία
Τι είναι η ηλεκτρομαγνητική Ακτινοβολία;
Είναι η ακτινοβολία φωτονίων, όπως είναι οι ακτίνες Χ που εκπέμπονται από ένα γραμμικό επιταχυντή, ή οι ακτίνες Γάμμα που εκπέμπονται από μηχάνημα κοβαλτίου.
Τι είναι η Σωματιδιακή Ακτινοβολία;
Αυτή χρησιμοποιείται για την κλινική εφαρμογή, κυρίως, των ηλεκτρονίων. Υπάρχουν και άλλα είδη σωματιδιακής ακτινοβολίας, όπως τα ταχέα ουδετερόνια και τα πρωτόνια Pi-mesons.
Ποιά είναι η καλύτερη θεραπεία; Αυτή που γίνεται με μηχάνημα κοβαλτίου ή με γραμμικό επιταχυντή;
Και οι δύο έχουν τη δυνατότητα να σκοτώσουν ή να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν μερικές διαφορές:
•       Φυσικά μειονεκτήματα του Κοβαλτίου, συγκρινόμενο με το Γραμμικό Επιταχυντή, είναι το μικρότερο ποσοστό δόσης, το μικρότερο βάθος της ακτίνας, απαιτώντας έτσι περισσότερο χρόνο θεραπείας της ασθενούς. Η διείσδυση στους ιστούς δεν είναι τόσο μεγάλη, όση είναι με το Γραμμικό Επιταχυντή υψηλής ενέργειας.
•       Το Μηχάνημα Κοβαλτίου είναι φθηνότερο για αγορά και συντήρηση σε σύγκριση με το Γραμμικό Επιταχυντή. Παρ’ όλα αυτά, η πηγή του Κοβαλτίου πρέπει να αντικαθίσταται κάθε λίγα χρόνια με υψηλό κόστος.
Σε χώρες όπου το κόστος αγοράς και συντήρησης αποτελεί σοβαρό παράγοντα στην επιλογή των δύο μηχανημάτων και δεν υπάρχει εκλεπτυσμένη ηλεκτρονική και μηχανική εμπειρία, η αγορά μηχανήματος Κοβαλτίου αποτελεί την καλύτερη επιλογή.
Εάν όμως χρειαζόμαστε πολυσύνθετες θεραπευτικές τεχνικές και υψηλή απόδοση χωρίς να μας ενδιαφέρει το κόστος του μηχανήματος, τότε είναι προτιμότερος ο Γραμμικός Επιταχυντής.
Πώς μπορεί να χορηγηθεί η ακτινοθεραπεία;
Υπάρχουν δύο τρόποι.
Ο ένας είναι εκείνος στον οποίο, η πηγή η οποία εκπέμπει την ακτινοβολία είναι σε κάποια απόσταση από τον όγκο. Αυτή ονομάζεται Εξωτερική Ακτινοβολία και παραδείγματα αυτής είναι ο Γραμμικός Επιταχυντής και η μηχανή Κοβαλτίου.
Ο άλλος τρόπος είναι εκείνος στον οποίο η πηγή ακτινοβολίας είναι σε επαφή με τον όγκο. Αυτό ονομάζεται Βραχυθεραπεία. Η θεραπεία αυτού του είδους μπορεί να δοθεί με διαφορετικούς τρόπους. Ένας τρόπος είναι να τοποθετηθεί στην κοιλότητα που περιέχει τον όγκο, ένας υποδοχέας (όπως στην περίπτωση της μήτρας) και στη συνέχεια, να τοποθετηθεί εντός του υποδοχέα ή του καθετήρα η ραδιενεργός ουσία.
Πριν από χρόνια αυτό γινόταν με τη χρήση ραδιενεργού ραδίου, αλλά τώρα υπάρχουν αυτόματες μηχανές.
Πότε χρησιμοποιείται Εξωτερική Ακτινοβολία και πότε Βραχυθεραπεία;
Εξωτερική Ακτινοβολία χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις θεραπείας μεγάλου όγκου με αμετάβλητη δόση. Μπορούμε να θεραπεύσουμε π.χ. το σύνολο της πυέλου κ.λ.π.
Χρησιμοποιούμε τη Βραχυθεραπεία για να δώσουμε μεγάλες δόσεις ακτινοβολίας σε μικρή έκταση η οποία είναι προσπελάσιμη. Μερικές φορές και οι δύο τρόποι θεραπείας πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην ίδια ασθενή: π.χ. σε μερικούς τύπους καρκίνων της μήτρας, η όλη πύελος θεραπεύεται με Εξωτερική Ακτινοβολία και ο τοπικός όγκος συγχρόνως θεραπεύεται με Βραχυθεραπεία, ούτως ώστε να είναι δυνατό να δοθεί υψηλή δόση στο μέρος του κυρίως όγκου για να αυξηθεί η πιθανότητα της καλύτερης ανταπόκρισης.
Ποιές είναι οι παρενέργειες που μπορούν να συμβούν με την ακτινοθεραπεία;
Οι παρενέργειες που μπορούν να προκληθούν στην ασθενή εξαρτώνται από τη θέση της θεραπείας και τη δόση ακτινοβολίας που εκπέμπεται. Υπάρχουν επίσης και άλλοι παράγοντες, όπως η χημειοθεραπεία που προηγήθηκε η οποία μπορεί να συμβάλλει στο βαθμό της αντίδρασης του οργανισμού. Από την άλλη πλευρά, μερικές προφυλάξεις βοηθούν στη μείωση του βαθμού των παρενεργειών.
Οι κυριότερες παρενέργειες στο μαστό είναι οι εξής
•       Το δέρμα μπορεί να κοκκινίσει ή και να ξεφλουδίσει, αλλά αν το φροντίσουμε κατάλληλα η αντίδραση αυτή μπορεί να μειωθεί. Στα πλαίσια της φροντίδας αυτής, συμπεριλαμβάνεται η πλύση της περιοχής του υπό θεραπεία μαστού, με χλιαρό νερό (προσέχοντας να μη φύγουν τα σημάδια που έχει βάλει ο ιατρός). Αν το δέρμα αρχίσει να κοκκινίζει, σταματάει το πλύσιμο. Το σκούπισμα πρέπει να γίνεται με μία μαλακή βαμβακερή πετσέτα και να δίνεται προσοχή ούτως ώστε να στεγνώσει καλά η περιοχή. Απαγορεύεται η χρήση αποσμητικών ή αρωματικής πούδρας στην υπό θεραπεία περιοχή. Καλό είναι να αποφεύγονται τα σφικτά ενδύματα όπως στηθόδεσμος και να προτιμάται ιματισμός από φυσικές ίνες. Αν το δέρμα ερεθίζεται ο γιατρός θα δώσει μια ειδική κρέμα.
•       Υπάρχουν και άλλες παρενέργειες τις οποίες όμως μπορεί να μην αισθάνεται η ασθενής, αλλά που είναι και αυτές σημαντικές, όπως είναι η μείωση των ερυθρών και των λευκών αιμοσφαιρίων. Ο ιατρός παρακολουθεί την ασθενή και αντιμετωπίζει την κατάσταση.
•       Υπάρχουν παρενέργειες οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν ύστερα από μήνες ή ακόμη και χρόνια. Γι’ αυτές ενημερώνει ο ιατρός πριν από την θεραπεία.
Μερικές φορές, όταν η αντίδραση είναι σοβαρή, ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει τη διακοπή της αγωγής μέχρις ότου αποκατασταθεί η ανωμαλία. Αυτό είναι καλύτερο από τη συνέχιση της αγωγής, παρουσία μιας σοβαρής αντίδρασης, η οποία μπορεί να προκαλέσει περισσότερο κακό, παρά καλό.