CIN και καρκίνωμα από πλακώδες επιθήλιο του τραχήλου
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το διηθητικό καρκίνωμα από πλακώδες επιθήλιο του τραχήλου, που είναι ο πιο συνήθης ιστολογικός τύπος, εμφανίζεται μετά από ένα προ-διηθητικό στάδιο της νόσου, όπου τα ανώμαλα κύτταρα περιορίζονται στο επιθήλιο. Αυτό το στάδιο της μη διηθητικής νόσου είναι γνωστό ως τραχηλική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (CIN) και σχετίζεται άμεσα με τη διαδικασία όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο. [Σύνδεση με το Κεφάλαιο 3 – Επιδημιολογία και αιτιολογία]
Η ανάπτυξη της CIN εμπλέκει μία εξέλιξη από αρχόμενες αλλοιώσεις (CIN1) που αφορά τις βαθύτερες στιβάδες του επιθηλίου μέχρι την ολότητα του πάχους του επιθηλίου στην πλέον σοβαρή αλλοίωση (CIN3) και το καρκίνωμα in situ .  
 

CIN1, CIN2 και CIN3 παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εξέλιξης σε διήθηση και μειωμένη πιθανότητα φυσικής υποστροφής
Η τρίβαθμη κατηγοριοποίηση του CIN θα πρέπει να διαφοροποιηθεί με τη γνώση ότι το CIN1 συνήθως αντιπροσωπεύει υποστρέφουσα λοίμωξη από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων   (HPV) 

 
CIN1 επικαλύπτεται με την HPV λοίμωξη και συνήθως υποχωρεί αυτόματα εντός 9-12 μηνών.  Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες που το CIN1 καταδεικνύει έναν ποικίλου βαθμού κίνδυνο εξέλιξης σε CIN2-3 και επακόλουθο κίνδυνο διηθητικού καρκίνου σε μία μικρή μειονότητα των ασθενών (Ostör 1993; Holowaty 1999; Bansal et al. 2008). 
Μία μεγάλη αναδρομική επαναληπτική (follow-up) μελέτη ελαφράς, μέτριας και σοβαρής δυσπλασίας από τους Holowaty et al. έδειξε ότι η πλειονότητα των περιπτώσεων ελαφράς (62.2%) και μέτριας δυσπλασίας (53.7%) υποστράφηκε (δύο αρνητικά επιχρίσματα εντός 2 ετών) ενώ η εξέλιξη σε μέτρια δυσπλασία ή χειρότερα ήταν κατά προσέγγιση 25% σε βάθος 5 ετών, γεγονός που συμφωνεί με άλλες μελέτες.  
 

Εξέλιξη της ελαφράς δυσπλασίας (από Holowaty et al.)
                                              Μέτρια                    Σοβαρή+
Εντός 2 ετών                11.1%                         2.1%
Εντός 5 ετών                 20.4%                         5.5%
Εντός 10 ετών              28.8%                         9.9%

 
Η πιθανότητα εξέλιξης εξαρτάται από την επιμονή του HPV, την ενσωμάτωση του στο γένωμα του ξενιστή και από τον τύπο του (Jaisamrarn et al. 2013). 

HPV16 και 33 έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξέλιξης σε CIN3
HPV16 και 31 έχουν την ελάχιστη πιθανότητα υποστροφής

Υψηλού-βαθμού CIN
CIN2 και CIN3 αντιμετωπίζονται ως «υψηλού-βαθμού» CIN και συνήθως θεραπεύονται με αφαίρεση ή καταστροφή όταν διαγιγνώσκονται στην κολποσκόπηση.
CIN2 είναι μία ενδιάμεση βλάβη και υπάρχει τεκμηρίωση από την μελέτη ALTS ότι περίπου 40% υποχωρεί αυτόματα αλλά αυτό είναι λιγότερο πιθανόν όταν σχετίζεται με τον HPV16 (Castle et al. 2009).  Η αναδρομική μελέτη από τους Holowaty et al. (1999) έδειξε ότι η πλειονότητα της μέτριας δυσπλασίας υποστρέφει (53.7%) ενώ η εξέλιξη είναι περισσότερο πιθανή σε σχέση με την ελαφρά δυσπλασία.

Εξέλιξη της μέτριας δυσπλασίας (από τους Holowaty et al.)
                                                               Σοβαρή+
Εντός 2 ετών                                 16.3%
Εντός 5 ετών                                 25.1%
Εντός 10 ετών                              32.0%

 
Ο αθροιστικός αναλογιστικός δείκτης εξέλιξης στα 5 έτη ανά 100 γυναίκες της μέτριας δυσπλασίας (1.2) σε διηθητικό καρκίνο ήταν ενδιάμεσος μεταξύ ελαφράς (0.4) και σοβαρής δυσπλασίας (3.9).  [Δες Holowaty et al. 1999 για πλήρη δεδομένα με «διαστήματα εμπιστοσύνης» (confidence intervals).]
CIN2 καθορίζεται από πυρηνική πολυμορφία με μιτωτική δραστηριότητα εκτεινόμενη στα ανωτέρω 2/3 του επιθηλίου. Συνήθως υπάρχει λίγη ή καθόλου κοιλοκυττάρωση.
 
Με την έννοια της ενδιάμεσης θέσης μεταξύ CIN1 και CIN3 στα πλαίσια του κινδύνου εξέλιξης και της κλινικής σημασίας ως προς την απόφαση εάν CIN2 θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μία υψηλόβαθμη προκαρκινική βλάβη, συνιστάται σήμερα στις ΗΠΑ η χρήση ανοσοϊστοχημείας με τον εξαρτώμενο από κυκλίνη αναστολέα κινάσης p16INK4A, με σκοπό να βελτιωθεί η σταθερότητα της διάγνωσης και ο καθορισμός της υψηλόβαθμης αλλοίωσης CIN (Galgano et al. 2010; Darragh et al. 2012).  
 

P16INK4A χρώση βοηθάει στον διαχωρισμό  CIN2 από

CIN1 σε ανώριμη μετάπλαση
Μη νεοπλασματική αλλοίωση όπως η ανώριμη πλακώδη μετάπλαση, ατροφική μετάπλαση και αναγέννηση (repair)

 
CIN3 καθορίζεται από πυρηνική πολυμορφία καταλαμβάνοντας την ολότητα του πάχους του πλακώδους επιθηλίου με μιτωτική δραστηριότητα σε όλα τα επίπεδα. CIN3 (και σοβαρή δυσπλασία) περιλαμβάνει και το καρκίνωμα in situ, που ως όρος σήμερα σπανίως χρησιμοποιείται.
Ο κίνδυνος εξέλιξης είναι μεγαλύτερος για την CIN3 και η δια-εργαστηριακή ασυμφωνία είναι σημαντικά μικρότερη σε σχέση με CIN1 ή CIN2 (Stoler et al. 2001).  Σχεδόν πάντοτε διακρίνεται μικροδιηθητικό καρκίνωμα στο πλαίσιο της ευρέως εκτεταμένης CIN3 καταδεικνύοντας περαιτέρω την κακοήθη προοπτική. Ο ακριβής κίνδυνος είναι δύσκολο να μετρηθεί διότι τα περισσότερα CIN3/καρκινώματα in situ θεραπεύονται όταν διαγιγνώσκονται.