Τα χείλη, ο ουρανίσκος, τα ούλα, και η ραχιαία γλώσσα καλύπτονται από κερατινοποιημένο πλακώδες επιθήλιο. Το υπόλοιπο της στοματικής κοιλότητας καλύπτεται από μη κερατινοποιημένο πολύστιβο πλακώδες επιθήλιο παρόμοιο με εκείνο του κόλπου και του εξωτράχηλου της μήτρας όπου και εφαρμόζεται το Τεστ Παπ. Συνεπώς η αποφολιδωτική Κυτταρολογία όταν εφαρμόζεται στην στοματική κοιλότητα είναι ικανή να ανιχνεύσει τον καρκίνο σε πρώιμο στάδιο και ακόμη περισσότερο τις εν δυνάμει προκαρκινικές αλλοιώσεις του βλεννογόνου (De Las Casas 2000, Santos – Briz 2000, Das 1999).
Περιπτώσεις οι οποίες αξίζει να παραπεμφθούν σε κυτταρολογική εξέταση είναι όλες εκείνες στις οποίες ο ασθενής παρουσιάζει κάποια αλλοίωση στην στοματική κοιλότητα. Βεβαίως η Κυτταρολογία πέρα από την κακοήθεια και τις πρόδρομες αλλοιώσεις αυτής, μπορεί να διαπιστώσει την λοίμωξη από έρπητα, από μύκητες (Candida), από ακτινομύκητα καθώς επίσης και τον πέμφιγγα Voulgaris.
Κυτταρολογία και κακοήθεια στοματικής κοιλότητας
Ο καρκίνος του στόματος είναι μία από τις 10 πιο συχνές αιτίες θανάτου συνδεδεμένες με καρκίνο (Gardner 1965). Από την άλλη η πιο συνήθης κακοήθεια της περιοχής  κεφαλής και τράχηλου είναι το εκ πλακωδών κυττάρων καρκίνωμα (Epstein 2002). Όπως σε όλες τις κακοήθειες, αλλά αυτό ισχύει ειδικότερα στο εκ πλακωδών κυττάρων καρκίνωμα, η πρόγνωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πρώιμη διάγνωση (S. Silverman 1988). Η Κυτταρολογία βοηθά σε αυτό ακριβώς, την πρώιμη διάγνωση.
Ο HPV (Ιός των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων) ενέχεται στην καρκινογένεση στην περιοχή της στοματικής κοιλότητάς στο 40% των περιπτώσεων (Termine 2008). Όπως και στο Τεστ Παπ η Κυτταρολογία ανιχνεύει την ύπαρξη του ιού, τις πρώιμες πρόδρομες προκαρκινικές αλλοιώσεις αυτού, πριν αυτές εξελιχθούν σε πιθανώς μη αναστρέψιμο καρκίνο!
Επιπλέον η Κυτταρολογία Υγρής Φάσης προσφέρει τη δυνατότητα περαιτέρω διερεύνησης, συμπεριλαμβανομένου του HPV DNA TEST το οποίο επιβεβαιώνει την ύπαρξη του ιού και ανιχνεύει τον τύπο αυτού. Οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για τη μεγάλη πλειοψηφία καρκινογενέσεων, όπως ακριβώς και στον τράχηλο της μήτρας (El – Mofty 2007).
Οι οδοντίατροι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρολό στην πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου στοματικής κοιλότητας (De May 2012).
Οι λευκωπές αλλοιώσεις (λευκοπλακία), οι ερυθρές αλλοιώσεις (ερυθροπλακία ή ερυθλοπλασία του Queyrat) και τέλος η ερυθρολευκοπλακία (μικτή αλλοίωση) θεωρούνται εν δυνάμει προκαρκινικές καταστάσεις, αν και ο κίνδυνος κακοήθους εξέλιξης είναι και μικρός και μη προβλέψιμος (Epstein 2002, Koss 1993 κ.α).
Η ειδικότητα της Κυτταρολογίας είναι υψηλή, αν και ψευδώς θετικές διαγνώσεις μπορεί να υπάρξουν (Kaugars 1998). Γι’ αυτόν τον λόγο μια θετική για κακοήθεια κυτταρολογική διάγνωση πρέπει πάντα να επιβεβαιώνεται και ιστολογικά (ότι ακριβώς συμβαίνει και με το Τεστ Παπ). Η ευαισθησία της Κυτταρολογίας ποικίλλει ανάλογα με την εμπειρία αλλά και την χρησιμοποιούμενη τεχνική (συμβατική Κυτταρολογία vs Κυτταρολογία Υγρής Φάσης) από 50% ως και 100% (Caruntu 2005, Diniz – Freitas2004 κ.α).