Οι καρκινικοί δείκτες (ή νεοπλασματικοί δείκτες) είναι ουσίες, κυρίως πρωτεΐνες, που παράγονται είτε από τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα είτε από υγιή κύτταρα του οργανισμού ως απάντηση στην παρουσία του όγκου. Αυτές οι ουσίες μπορούν να ανιχνευθούν και να μετρηθούν στο αίμα, στα ούρα ή σε άλλους ιστούς και σωματικά υγρά. 

Που χρησιμεύουν και πως βοηθούν

Οι καρκινικοί δείκτες δεν χρησιμοποιούνται συνήθως ως μοναδικό διαγνωστικό εργαλείο, καθώς δεν είναι απόλυτα ειδικοί (μπορεί να αυξηθούν και σε καλοήθεις παθήσεις ή φλεγμονές) ή ευαίσθητοι (ένα αρνητικό αποτέλεσμα δεν αποκλείει πάντα τον καρκίνο). Ωστόσο, έχουν πολλαπλές χρήσεις στην κλινική ογκολογία, κυρίως επικουρικά με άλλες εξετάσεις (όπως βιοψία και ακτινολογικές εξετάσεις): 

• Διάγνωση: Μπορούν να ενισχύσουν την υποψία για καρκίνο όταν συνδυάζονται με άλλα κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα. Για παράδειγμα, το PSA (Ειδικό Προστατικό Αντιγόνο) μπορεί να βοηθήσει στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη σε συνδυασμό με άλλες εξετάσεις.
• Πρόγνωση: Τα επίπεδα ορισμένων δεικτών μπορούν να δώσουν πληροφορίες για την πιθανή εξέλιξη της νόσου ή την επιθετικότητα του όγκου (π.χ., υψηλά επίπεδα μπορεί να υποδηλώνουν πιο προχωρημένο στάδιο).
• Παρακολούθηση της Θεραπείας: Αυτή είναι η κύρια και πιο αξιόπιστη χρήση τους. Η μέτρηση των επιπέδων ενός δείκτη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία δείχνει την αποτελεσματικότητά της:
  • Εάν τα επίπεδα μειώνονται, σημαίνει ότι ο όγκος ανταποκρίνεται στη θεραπεία.
  • Εάν παραμένουν σταθερά ή αυξάνονται, μπορεί να υποδεικνύει ότι η θεραπεία δεν είναι αποτελεσματική.
• Παρακολούθηση Υποτροπών: Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, οι τακτικές μετρήσεις των δεικτών βοηθούν στον έγκαιρο εντοπισμό τυχόν επανεμφάνισης (υποτροπής) της νόσου, συχνά πριν εμφανιστούν κλινικά συμπτώματα.
• Προσυμπτωματικός έλεγχος (Screening): Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως με το PSA, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για έλεγχο σε ομάδες υψηλού κινδύνου, αν και αυτό παραμένει θέμα συζήτησης λόγω των ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων. 

Συνοπτικά, οι καρκινικοί δείκτες είναι σημαντικά συμπληρωματικά εργαλεία στη φαρέτρα του ογκολόγου, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για τη διαχείριση της νόσου, αλλά η ερμηνεία τους πρέπει να γίνεται πάντα από ιατρό, στο πλαίσιο της συνολικής κλινικής εικόνας του ασθενούς.